احکام شرعی و مطالب مذهبی ،دینی و اسلامی

۷. راههای شناخت مجتهد جامع‌الشرائط
         

 از دو راه می‌توان مجتهد حائز شرایط  را شناخت      

 ۱. اطمینـان، چه از راه شهرت فراگیر میان مردم و چه از راه تجربه‌ی شخصی و چه از راه دیگر.
 ۲. شهادت دو نفر عادل از اهل خبره، هر چند موجب اطمینان نشود.

توجه
اگر بینه‌ی شرعی (مثل شهادت دو نفر عادل و اهل خبره) بر صلاحیت و جامع‌الشرائط بودن مجتهدی اقامه شود، تا زمانی که بینه‌ی شرعی دیگری که معارض آن باشد پیدا نشود، آن بینه حجت شرعی است و به آن اعتماد می‌شود، اگر چه موجب حصول اطمینان نباشد، و در این صورت جستجو از بینه‌ی معارض و احراز عدم وجود آن لازم نیست.

۸. راههای به دست آوردن فتوای مجتهد

راههای دستیابی به فتوای مجتهد          

۱. شنیدن از خود مجتهد.
۲. شنیدن از دو یا یک نفر عادل.
۳. شنیدن از یک نفر مورد اطمینان.
۴. دیدن در رساله‌ی مجتهد در صورتی که رساله‌ی وی مصون از اشتباه باشد.

توجه
در تصدی نقل فتوای مجتهد و بیان حکم شرعی، اجازه داشتن از مجتهد شرط نیست، ولی کسی که دچار خطا و اشتباه می‌شود جایز نیست متصدی این کار شود، و اگر در موردی اشتباه کرد، چنانچه متوجه اشتباه خود شد، بر او واجب است شنونده را از آن اشتباه آگاه نماید. به هر حال، بر مستمع جایز نیست تا اطمینان به صحت گفتار گوینده پیدا نکرده، به نقل او عمل کند.    

۹. احکام عدول

مواردی که عدول به غیر اعلم جایز است:

۱. در مسائلـی که مجتهـد اعلم، فتوا ندارد و غیر اعلم در آن مسأله احتیاط نکرده و فتوای صریح دارد. (البته با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم بنابر احتیاط واجب).
۲. در مسائلی که فتوای غیر اعلم مخالف فتوای اعلم نباشد.
۳. در مسائلی‌که ‌فتوای ‌اعلم ‌مخالف ‌احتیاط است و فتوای غیر اعلم موافق احتیاط.    

مواردی که عدول جایز نیست:                                 

۱. عدول از مجتهد زنده به مجتهد دیگر بنا به احتیاط واجب جایز نیست مگر این که وی فاقد یکی از شرایط مرجعیت باشد،‌ مثلاً مرجع دوم، اعلم از مرجع اول و فتوای او در مسأله‌یی مخالف فتوای مجتهد اول باشد.
۲. رجوع به مجتهد میت بعد از عدول از او به مجتهد زنده در مسائلی که عدول شده جایز نیست.   

توجه

صرف گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاکم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او، سبب جواز عدول از مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی‌شود.

۱۰. مسائل متفرقه‌ی تقلید

۱. هرگاه برای مکلف در اثنای نماز مسأله‌یی پیش بیاید که حکم آن را نمی‌داند، جایز است به یکی از دو طرفی که احتمال آن را می‌دهد عمل کند و نماز را به آخر برساند، ولی پس از نماز باید مسأله را بپرسد و اگر آنچه عمل کرده موجب بطلان نمازش شده باشد، نماز را دوباره بخواند.

۲. جاهل از یک نظر  بر دو قسم است:
۱. جاهل قاصر: کسی است که اصلاً متوجه جهل خود نیست و یا راهی برای برطرف کردن جهل خود ندارد.
۲. جاهل مقصر: به کسی گفته می‌شود که متوجه جهل خود بوده و راههای رفع جهالت خود را هم می‌داند ولی در آموختن احکام کوتاهی می‌کند.

۳. احتیاط واجب یعنی وجوب انجام یا ترک فعلی از باب احتیاط. در احتیاط واجب مقلــد می‌تواند به مجتهد دیگر که احتیاط نکرده و فتوای صریح دارد با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم رجوع کند.    

۴. همه‌ی عبارت‌های فیه اشکال»، مشکل»،لا یخلو من اشکال» که در کتب فقهی به کار می‌روند، دلالت بر احتیاط دارند مگر عبارت لا اشکال فیه» که فتوی است.

۵. در مقام عمل فرقی بین جایز نیست» و حرام است» وجود ندارد.       

 تمرین

۱. راههای دستیابی به فتوای مجتهد را ذکر نمایید.
۲. آیا کسی که اجازه از مجتهد ندارد جایز است متصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احکام شرعی شود؟
۳. مواردی که عدول به غیر اعلم جایز نیست را توضیح دهید؟
۴. در چه موردی عدول واجب است؟
۵. اقسام جاهل کدامند؟
۶. فرق بین جایز نبودن و حرام چیست؟